Türkiye’de Aktif/Pasif Oranındaki Bozulmanın Nedenleri ve Bölgesel Farklılıklar: Hangi İller Risk Altında?

Türkiye’de Aktif/Pasif Oranındaki Bozulmanın Nedenleri ve Bölgesel Farklılıklar: Hangi İller Risk Altında? 2024 yılı itibarıyla Türkiye’nin sosyal güvenlik sisteminde önemli sorunlar ortaya çıkmaya başladı. Özellikle aktif/pasif oranında görülen düşüş, emeklilik sistemi üzerindeki baskıyı artırıyor. Aktif/pasif oranı, çalışan ve emekli sayısının karşılaştırılmasıdır. Yani sosyal güvenlik sistemine katkıda bulunan aktif çalışanlarla, bu sistemden maaş alan emekli ve gelir sahibi pasif bireylerin oranıdır. İdeal bir sosyal güvenlik sisteminde her bir emekliye karşılık en az iki çalışanın bulunması gerekmektedir. Fakat Türkiye’de bu oran son yıllarda giderek düşmekte ve sosyal güvenlik sistemi üzerinde ciddi bir baskı oluşturmaktadır.

2024 Yılında Aktif/Pasif Oranındaki Düşüş

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre, Türkiye'deki sigortalı çalışan sayısındaki artışa rağmen aktif/pasif oranında ciddi bir gerileme yaşanmaktadır. 2023 yılı sonunda her bir emekliye karşılık 1,58 çalışan varken, bu oran 2024 yılının Haziran ayında 1,55’e kadar gerilemiştir. Özellikle 58 ilde aktif/pasif dengesinin bozulduğu rapor edilmiştir. Bu durum, sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği açısından alarm verici bir seviyeye ulaşmıştır.

EYT Düzenlemesinin Etkisi

2023 yılında yürürlüğe giren Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) düzenlemesi, emekli sayısında büyük bir artışa yol açmıştır. Bu düzenleme öncesinde 1 emekliye karşılık 2,1 çalışan bulunurken, EYT sonrası bu oran hızla düşerek 1,63’e gerilemiştir. EYT kapsamında emeklilik hakkı kazanan büyük bir kitle, sosyal güvenlik sistemine yük bindirmiştir ve bu durum, aktif/pasif dengesinin daha da bozulmasına yol açmıştır.

Enflasyonun Emeklilik Üzerindeki Etkisi

Yüksek enflasyon, emekli aylıklarına yapılacak zam beklentilerini artırmış ve birçok çalışan, bu fırsattan faydalanmak amacıyla SGK’ya emeklilik başvurusunda bulunmuştur. 2024 yılında emekli olanların, 2025’te emekli olacaklara kıyasla daha yüksek maaş alma ihtimali, başvurulardaki artışın ana nedenlerinden biri olarak gösterilmektedir. Bu durum, sosyal güvenlik sisteminde ciddi bir yığılma yaratmış ve aktif/pasif dengesini olumsuz yönde etkilemiştir.

Genç Nüfusun Azalması: Uzun Vadeli Riskler

Türkiye’nin demografik yapısında önemli değişiklikler yaşanmaktadır. Genç nüfus oranının azalması, sosyal güvenlik sisteminin gelecekteki dengesi açısından ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Uzmanlar, 2030’lu yıllardan itibaren Türkiye’nin genç nüfus avantajını kaybedeceğini ve bu durumun aktif/pasif oranını daha da olumsuz etkileyeceğini öngörmektedir. Genç nüfusun azalması, sosyal güvenlik sistemine katkıda bulunan çalışan sayısını azaltırken, emekli olan bireylerin sayısının hızla artması bu dengenin sürdürülemez hale gelmesine neden olabilir.

Emeklilik Yaşının Artırılması ve Çalışma Sürelerinin Uzatılması

Aktif/pasif oranının düzeltilmesi için en sık önerilen çözümlerden biri emeklilik yaşının artırılmasıdır. 2008 yılında yapılan düzenlemelerle emeklilik yaşında kademeli bir artış öngörülmüş olsa da, birçok çalışan bu süreci beklemeden emekli olma yolunu tercih etmektedir. Uzun süre çalışmanın cazibesinin azalması, özellikle emeklilik yaşının artırılması gerekliliğini gündeme getirmektedir. Ancak bu düzenlemenin sosyal güvenlik sistemi üzerinde ne derece etkili olacağı tartışma konusudur.

Bölgesel Farklılıklar ve Aktif/Pasif Dengesindeki Bozulmalar

2024 yılının ilk yarısında Türkiye’nin 58 ilinde aktif/pasif dengesinde bozulma yaşanmıştır. Sanayi yoğun İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Gaziantep ve Bursa gibi büyük şehirlerde, oran 0,01 puan ile 0,28 puan arasında düşmüştür. Bu illerdeki ekonomik faaliyetlerin yoğun olmasına rağmen, emekli sayısındaki artış, bu dengenin bozulmasına neden olmuştur. Buna karşılık, turizm sektörünün yoğun olduğu Aydın, Antalya ve Muğla gibi illerde ise aktif/pasif oranında iyileşmeler gözlemlenmiştir.

Çalışandan Fazla Emekli Olan İller

Türkiye genelinde bazı illerde emekli sayısının çalışan sayısını aştığı görülmektedir. 2024 yılı Haziran itibarıyla Balıkesir, Çorum, Giresun, Sinop, Zonguldak ve Bartın gibi illerde, emekli aylığı alan kişi sayısı, aktif çalışan sayısından fazladır. Bu durum, özellikle bu illerdeki sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği açısından büyük bir sorun teşkil etmektedir.