Tuzla’nın anılarında saklı Atatürk

Mübadelenin başkenti Tuzla’nın son 100 yıllık tarihinde çok önemli iki gün var. Atatürk’ün hemşehrilerini görmek için Tuzla’yı ziyaret ettiği günlerdir o günler

Atatürk’ün Tuzla’ya ilk gelişi. İstasyonun tabelasında eski alfabeyle Tuzla yazıyor.

Atatürk mübadelenin başkenti Tuzla’yı 5 Haziran 1928 ve 6 Ağustos 1929 tarihlerinde iki kez ziyaret etti.

Mustafa Kemal’in Cumhuriyet’in ilanından sonraki ikinci İstanbul seyahati, ilk Tuzla ziyareti için 5 Haziran 1928 tarihinde Ankara’dan yola çıktı.

Bu yolculuğun haberi Ankara’da yayımlanan Hakimiyet-i Milliye gazetesinin 5 Haziran 1928 tarihli nüshasında şöyle yer aldı:

“Reisicumhur Hazretleri dün gece şehrimizden mufarakat buyurdular. (Ayrıldılar.) Bugün İstanbul aylardan beri mütehassir bulunduğu (özlediği) müncisine (kurtarıcısına) kavuşacaktır. İstanbullular bugün Gazi Hazretlerini samimi ve candan tezahüratla karşılayacaklardır.”

Atatürk özel treniyle Tuzla’ya geldiğinde istasyonda Rasuhi Ersavaş, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Cevat Abbas Gürer ve yaveri Salih Bozok tarafından karşıladı.

Kendisini karşılayan heyetle askeri birliği ve istasyonda bekleyen halkla öğrencileri selamlayan Mustafa Kemal onlarla sohbet etti.

Mustafa Kemal, Tuzla ziyaretinden sonra Haydarpaşa’dan Üsküdar’a, oradan da Söğütlü yatıyla Dolmabahçe Sarayı’na gitti.

Gazi’nin bu ziyareti gazetelerde geniş yer buldu.

Cumhuriyet gazetesi 6 Haziran 1928 tarihli sayısını birinci sayfasını tümüyle bu ziyarete ayırdı.

6 Ağustos 1929 tarihli Cumhuriyet gazetesi Atatürk’ün İstanbul’a geleceğini böyle duyurmuş.

Gazete haberi okuyucularına şu başlıkla duyurdu:

“Dün Gazi’nin güzel ve sevimli yüzü İstanbul’a tebessüm etti. Ve kalpleri tek bir kalp gibi çarpan bütün İstanbullular bayramların bayramını yaptı.”

Mustafa Kemal’in Tuzla’ya 6 Ağustos 1929’daki gelişinde onu karşılayanlar arasında Ali Eren de vardı.

İKİNCİ ZİYARET

Atatürk Tuzla’ya ikinci ziyaretini 6 Ağustos 1929 tarihinde yaptı.

O gün, özel tren Tuzla’ya geldiğinde Mustafa Kemal, daha önceden Haydarpaşa’dan Tuzla’ya gelen dönemin İstanbul Valisi Muhittin (Üstündağ) Bey, Kolordu Komutanı Şükrü Naili Bey ve parti (CHP) müfettişi Hakkı Şinasi Paşa tarafından karşılandı.

Eskişehir’den sonra trenden ilk kez Tuzla’da inen Gazi gri takım elbise giymiş, aynı renk kravat takmıştı. Ayakkabıları da sarıydı.

Önce istasyonda kendisini karşılayanların hatırını soran Mustafa Kemal daha sonra tören kıtasını selamladı, eratın hatırını sordu, öğrencilerle sohbet etti.

Sohbet sırasında Gazi, bir çocuğa adını sordu, "Mustafa" yanıtını alınca başını okşayarak "Sen benim adımı almışsın" dedi.

Onun bu ziyaretleri hemşehrileriyle özlem gidermek için miydi, bilinmez ama bilinen bir gerçek var ki o iki güne tanık olanların çocuk ve torunlarının belleklerinde anlatılan anılar saklı.

Tıpkı benim anılarında olduğu gibi.

O GÜNLERİN TANIKLARI

Annem o kutlu günlerin tanığıydı.

Okulla gittikleri istasyondaki karşılama töreninde Atatürk’ün çocukları selamlamaları, sohbet etmelerini hiç unutmadı. Annem ölene dek Atatürk’ü nasıl sevinçle karşıladıklarını, saçlarının sarı, gözlerinin çok güzel olduğunu anlattı.

Annemin hangi yıl Mustafa Kemal’i karşılayanlar arasında olduğunu bilmiyorum. Belki sadece birinde belki ikisinde de.

Mahfide Koktay

Ama bir tanık var ki 6 Ağustos 1929 ziyaretinde onu görmüş, o gün bir fotoğraf karesinde ölümsüzleşmiş.

O günün şanslı çocuğu birinci kuşak Kılkış mübadili Ali Eren’di.

Eren o anı “"Atatürk’ü görünce çok heyecanlanmıştım. Sarıya çalan saçları, çakır gözleri vardı. Yanımıza geldi, arkadaşımız Mustafa’yla konuştu, ona adını sordu, başını okşadı." diye anlatmıştı. (1)

Ali Eren

Mustafa Kemal’in bir de üçüncü Tuzla ziyaret var.

Atatürk 19 Temmuz 1934-20 Eylül 1934 tarihleri arasında 63 gün süren 15. İstanbul ziyaretinde Tuzla İçmeler’de bir gece geçirdi. Atatürk, Tuzla’ya gelmeden önce 28 Ağustos 1934 Salı akşamı motorla Büyükada Yat Kulübü’ne gitti, oradan da gece Ertuğrul yatıyla Yalova’ya geçti. Gece Yalova’da konaklayan Atatürk 29 Ağustos sabahı Yalova’dan Tuzla’ya hareket etti. O gece Tuzla’da kalan Gazi, 30 Ağustos 1934 Perşembe günü saat 16.30’da yine Ertuğrul yatıyla Dolmabahçe Sarayı’na geçti.

ONU GÖRENLER ANLATIYOR

Atatürk’ün bu ziyaretlerinin haricinde Tuzla’ya gelişlerinde gören başka tanıklar da var.

1917 doğumlu Demirali Başlıoğlu onu Tuzla’nın İçmeler Mevkii’ne görmüş.

Şöyle anlatmıştı o günü Başlıoğlu:

“12-13 yaşlarındayken Atatürk'ü İçmeler'de gördüm. Bizi, ‘Askerlerim, yavrularım.' diye sevdi. Aşağı yukarı 60-70 çocuk vardık. Bize 25'er kuruş verdi. Macuncu Bayram Ağa da o sırada oradaydı. Biz çocukları gürültü etmemiz için uyardı. Atatürk'ü orada birkaç defa daha gördüm." (2)

Gazi’yi Tuzla’da görenlerden bir başka tanık da 1927 doğumlu ikinci kuşak Drama mübadili Ahmet Tülü.

İşte anlattıkları:

“Altı yedi yaşındayken beni Tuzla’daki Pedotti tuğla fabrikasının sahibinin yanına çoban verdiler. İşte o günlerde Mustafa Kemal’i gördüm. Darıca’daki Kuvayı Milliyecilerden Karaaslan Bey’le geldi. Fabrikanın yanında memleketlilerimizden birinin tarlası vardı. Otlattığım hayvanlardan birin onun tarlasına girmiş, farkında değilim. Tarlanın sahibi bana tokat attı. Mustafa Kemal, tokat yediğimi görünce adama ‘Çocuğa neden vurdun, senin çocuğun mu?’ diye çıkıştı. Olmadığın öğrenince iyice kızdı, ‘Burada arazisi var mı bu çocuğun?’ diye sordu. Hayır cevabını alınca ‘Arazinin yarısını bu çocuğa ver.’ dedi. Ondan sonra başımı okşayarak sevdi beni Mustafa Kemal. Onun beni sevişini hiç unutamadım. Bugünkü gibi aklımda. Mustafa Kemal benimle konuşurken Karaaslan Bey denize dinamit attı balık avlamak için. Gazi ona da çok kızdı, ‘Sen ne yapıyorsun.’ diye bağırdı.”(3)

Son iki tanığın anlattıkları 1929-1930 ve 1933-1934 tarihlerine denk geliyor.

Anlatılanlar doğru olabilir.

Atatürk bu tarihlerde defalarca İstanbul’a gelmiş, Ertuğrul yatı ve Kalamış vapuruyla Yalova başta olmak üzere Marmara Denizi’ne kıyısı olan çeşitli yerleşimleri dolaşmış. Mustafa Kemal bu tarihlerde belki de daha sonra Tuzla’ya uğramış olabilir.

Öte yandan Atatürk’ün kardeşi Makbule Hanım da sık sık Tuzla’ya gelir, mübadele günlerinde Kılkış mübadillerinin kanaat önderi Molla Ali’nin ( Ali Kılıç) evinde kalırmış.

Köyü dolaşan Makbule Hanım çocuklara elini öptürüp, “Öpün, öpün ben sizin halanızım.” dermiş. (4)

ZÜBEYDE HANIMI GÖRDÜ

Şimdi sıra önemli bir tanıklıkta.

Tuzla’ya iskan edilen, ancak evlilik dolayısıyla köyden ayrılan Mahfide Koktay’ın oğlu Ahmet Koktay bu tanık.

Koktay kendisiyle yaptığı röportajda annesinin Zübeyde Hanım’ı görmesini şöyle anlatmıştı:

“Annem onunla karşılaşmasını heyecanla anlatırdı. Çok küçükken görmüş. Selanik’te oturdukları zaman mı, yoksa İsnefçe’ye veya Selanik’e gezmeye gittikleri bir başka zamanda mı görmüş onu bilmiyorum. Bir eve ziyarete gitmişler. O evde kürkler içinde şık bir hanım oturuyormuş köşede. Çok zarif bir hanım. Annemin dikkatini çekmiş, sormuş yanındakilere. ‘Zübeyde Hanım, Mustafa Kemal’in annesi o.’ demişler. Bir de Mustafa Kemal’in Türkiye’deki zaferlerini duydukça sevinmelerini anlatırdı sık sık. O zamanlar memlekette şu marşı söylerlermiş:

Dalgalansın her tarafta şanlı Türk’ün râyeti.

Gazi Mustafa Kemal’in unutulmaz hizmeti.” (5)

…………………

İki Vatan Yorgunları. İskender Özsoy. Bağlam Yayınları. İstanbul, 2014.
a.g.e.
Mübadelenin Öksüz Çocukları. İskender Özsoy. Bağlam Yayınları. İstanbul, 2014.
Mübadele günlerinde Tuzla’daki Kavalalıların kanaat önderi Hüseyin (Kalkek) Kahya’nın kızı Hamiyet Yenilmez’in tanıklığı.
Ahmet Koktay’la röportaj. İskender Özsoy. Yenigün gazetesi. 2 Ağustos 2018.