TEHAFÜT GELENEĞİ
Okuyucu hatırlar, geçen haftalarda Gazzali’ye mutasavvıf kimliği ile giriş yapmış daha sonra meşhur Tehafütü’l Felasife kitabından bahsetmiştik. Bu hafta ise İslam felsefesinde Gazzali ile başlayan tehafüt geleneğine bakmak istedik. Bunu İbn-i Rüşd’ün Gazzali’ye yönelttiği eleştirilere değinerek gerçekleştireceğiz.
Felsefenin İslam’a intikalinden beri meselenin özü din ve felsefe ilişkisini açıklamak. İslam toplumunda bu ilişkiyi açıklama ilk olarak El Kindi ile başlamış. Kendisi felsefeye karşı saldırgan bir tutum sergileyen birtakım çevreleri eleştirmiş. (Felsefi Risaleler)
Gazzali ise el Münkız’da el Kindi’ye paralel olarak, felsefeye getirilen eleştirilerin sistemli ve tutarlı olmadığını ile sürmüş, en tutarlı eleştirinin ise Tehafütü’l Felasife’de getirildiğini söylemiş.
İbn-i Rüşt ise, Gazzali’nin en tutarlı eleştiri olma iddiasındaki kitabını Tehafütü’t Tehafüt kitabıyla eleştirmiştir.
Öncelikle İbn-i Rüşt Gazzali’nin metafiziğe gereken önemi göstermediğini iddia etmekte. Çünkü ona göre Gazzali, kitabında metafizik meseleleri felsefi metotlarla tartışmış oysa bu yöntem din ile felsefe arasındaki ilişki bakımından tehlike arz eder. Bu tehlike kendisini bazılarının felsefeyi bazılarının da dini gereksiz telakki etmesinde bulur. İbn-i Rüşt Gazzali’nin bu metodu kullanırken böyle bir tehlikeye sebep olacağını düşünmediğini de ekler. Ona göre Gazzali aslında bu metotla din ile felsefeyi yakınlaştırmak istemişti.
İbn-i Rüşt’ün bize göre de gayet iyi niyetli olan ikinci eleştirisine göre, Gazzali’nin Aristo’nun felsefesinin Farabi ve İbn-i Sina’yı eleştirme yoluyla tutarsızlığını ortaya koyduğu yöntem ya bir cahilin işidir ya da kötü niyetli bir davranıştır. Oysa ona göre Gazzali bu iki kusurdan da uzaktır. İbn-i Rüşt Gazzali’nin kitabının girişinde de söz ettiği “ Biz bu kitaptaki meseleleri yapıcı olarak değil yıkıcı ve karşı çıkıcı bir tavırla ele aldık..” yönteminin sebebini Gazzali’nin yaşadığı dönemin özel şartlarına bağlar.
Bütün eleştirilerine rağmen ki bunlar son derece yapıcı ve iyi niyetli eleştirilerdir, İbn-i Rüşt Gazzali’nin Tehafütü’l-felasife kitabıyla düşmüş olduğu çelişkili durumu maruz görür.
