TEHAFÜTİ'L FELASİFE

Geçen hafta mutasavvıf kimliğiyle başladığımız Gazzali yolculuğuna bu hafta en ünlü eseri Tehafüti’l Felasife ile devam etmek istedik. Okumalarımızı yetiştirebilirsek, haftaya en önemli Arap filozof ve kelamcılardan aynı zamanda bir tıp bilimci olan İbn-i Rüşd’ün Gazzali’nin bu eserini eleştirdiği kitabı anlatacağız.

Gazzali felsefeyle ilgilendiği yıllarda İbn-i Sina ve Farabi külliyatını okumuş ve bir yıl süreyle okudukları üzerinde durmuştur. Filozofların tutarsızlığı’nı yazmadan evle bu alandaki yetkinliğini kanıtlamak amacıyla Makasıdü’l Felasife’yi kaleme almıştır. Daha sonra yazdığı Tehafüti’l Felasife ise, “İbtal” dediğimiz geçersiz kılma ve çürütme metoduyla filozofların ortaya koyduğu birtakım kanıtların yetersizliğini göstermek üzere kaleme alınmış bir eser. Gazzali eserin girişinde, dine şüphe ile yaklaşan, yasakları önemsemeyip ibadetleri küçümseyen birtakım kişilere tanık olduğunu ve bunların da Aristo, Sokrat, Eflatun gibi filozofları taklit etme ile yoldan çıktıklarını söyler. Aslında tarih kaynaklarına göz attığımızda Gazzali döneminde bu şekilde eleştirebileceği bir İslam filozofu bulunmamaktaydı. O bu savı daha ziyade dönemin terör estirenleri olarak bahsedilen İsmaili geleneğin taraftarlarıydı ve diğer “Batıni” zındıklardı.

Gazali eleştirdiği bu çevrelerin felsefeden destek aldığını düşünüp, en önemli iki flozof Farabi ve İbn-i Sina’yı merkeze alarak felsefeyi ve filozofları eleştirmiştir. Çünkü ona göre felsefeyi sistematize bir disiplin haline getiren mutlak filozof olan Aristo’yu en iyi inceleyip nakledenler Farabi ve İbn-i Sina’dır.

Eleştirisini bir antitez üreterek değil daha ziyade eleştirel bir karşı çıkış ve geçersiz kılmaya yönelik bir üslup ile yazarken temelde söylemeye çalıştığı şey, “filozofların bilimde uyguladıkları matematik yöntemini metafizikte uygulayamadıkları halde bu alandaki görüşlerini kesin bir gerçeklikmiş gibi göstermeleri” idi. Aslında bütün amacı din ile metafizik arasındaki gerçekliğin temsiliyeti rekabetinde bayrağın din’de olduğunu göstermekti. Hakikatleri gösterme becerisi yalnızca din’e ait idi.

Din-Felsefe ilişkisinde “tehafüt tartışmaları”nı başlatan bu eser dünya felsefe klasikleri arasında çoktan yerini almıştır. Bu büyük eseri eksiksiz anlatmak hem zordur hem de burada tamamlanacak kısalıkta değildir. Okuyucu merak eder okursa bize ne mutlu..

 

Tavsiye kaynak;

  • İmam Gazali - Tehafüti’l Felasife
  • İmam Gazali- Batıniliğin İçyüzü
  • Henry Corbin İslam Felsefesi Tarihi

 

 

<