'VİCDAN ÖLÇER' İKİ BİLİMSEL DENEY (2)
Durum vahim.
DENEY: 2
Stanley Milgram'ın eski okul arkadaşı olan Ruhbilim Profesörü Philip Zimbardo da Milgram'dan yaklaşık on yıl sonra benzer bir deneyle insanlığa tinsel boy aynası tutacaktı.
Zimbardo, ABD'nin Stanford Üniversitesinde 15 - 21 Ağustos 1971 tarihleri arasında ünlü "Hapishane Deneyi"ni yapacaktı. Deneyden amaç; bir insanın kendisine kontrolsüz güç verildiğinde ve öteki gerekli koşullar oluştuğunda ne denli 'zalimleşebileceğini' göstermekti.
İki haftalık deney için 24 öğrenci, mahkûm ve gardiyan olarak kümeleştirildi. Deneyi gerçeğe en yakın biçimde yaşayabilmeleri için mahkûm rolündeki öğrenciler polisçe 'silahlı soygun' zanlısıymış gibi yakalandılar. Parmak izleri alınıp fotoğrafları çekildi. Tutuklanıp getirildikleri sözde hapishanede, ayaklarına zincir vurularak daracık hücrelere tıkıldılar. Gardiyanlara da üniforma, cop ve mahkûmlarla aralarında göz teması kurulmasın diye siyah camlı iri güneş gözlükleri verildi.
Mahkûmların adları, sanları , dolayısıyla da kimlikleri / kişilikleri yoktu! Onlar kendilerine otorite tarafından verilen birer numaradan ibarettiler.
ŞİDDET!.. HEMEN
Mahkûmlar, ilk gece saat 02.30'da kulak zarını delen tiz bir düdük sesleriyle uyandırılıp sayıldılar.
İkinci gün gardiyanlar hemen ellerindeki gücü kötüye kullanma eğilimine girdiler. Kısa sürede zalimleşip özellikle de kameraların olmadığı bölümlerde mahkûmları darp etme girişiminde bulundular. Emirlerine karşı çıkanlara şınav çekme cezası verdiler. Deneyi yönetenler, cezayı önce hafif bulup önemsemediler. Ama sonra şınav'ın, Nazi toplama kamplarında Yahudilere çektirildiğini anımsayınca uyandılar!
Bu arada mahkûmlar, yataklarıyla hücre kapılarını gardiyanlara kapattılar ve emirlere uymayacaklarını haykırdılar.
Sonraki birkaç gün içerisinde ise gardiyanlar sözcüğün tam anlamıyla sadistleşti; mahkûmlar da alabildiğine sinip korkaklaştı.
Ve iki haftalık deneyin altı günde bitirilmesine karar verildi.
İşin ilginci, gardiyan rolünde 'zalimleşen' öğrenciler deneyin sonlandırılmasına karşı çıktılar.
Bir başka ilginçlik, deneyin babası Prof. Philip Zimbard'ın kadın asistanı tarafından uyarılmasına neden olan kendi ruh hâliydi.
Zimbardo; deneklerin oyunu acımasız, gerçek bir zalim - mazlum ilişkisine dönüştürdüklerini açıkça görmesine karşın, deneyi sürdürmekteydi. Noktalaması için bir kadının (sonradan eşi olacak asistanının) olaya el koyması gerekti:
- Hocam, bir araştırmacı bilim insanı değil de hapishane müdürü gibi düşünüp davranmaya başladınız. Lütfen bu deneyi durdurun.
SON SÖZ:
Galiba; vicdanî değerlere zıt olan erke(ğe) / otoriteye karşı çıkma gizilgücü (potansiyel) yine kadınlarda var.
GRAM GRAM 'EPİGRAM'
Kadını korumayan zihniyet
Yasal kılıfını hazırlasın;
Dört kadına kadar dayak atmak
Artık şiddetten de sayılmasın (!)
(Bitti)
